بررسی صنعت سنگ آهن و فولاد در ایران و جهان 

وضعیت تولید سنگ آهن در جهان 

بر اساس گزارش موسسه Statista، تولید سنگ آهن در جهان از سال ۲۰۱۰ الی ۲۰۲۳ با نرخ رشد مرکب ۲.۶ درصدی از ۱.۸۷ میلیارد تن به ۲.۴۵ میلیارد تن رسیده و تخمین زده می‌شود که اندازه بازار جهانی سنگ آهن نیز بین سال‌های ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۷ با نرخ رشد مرکب ۲.۹۳ درصدی افزایش پیدا کرده و به ۵۱ میلیارد دلار برسد. رشد شتابان بازار ناشی از عوامل مختلفی از جمله افزایش مصرف سنگ آهن و فولاد با مقاومت بالا، صنعتی شدن در کشور‌های در حال توسعه و تقاضای فزاینده صنعت ساختمان است.

از طرفی رشد اقتصادی در چین و هند و افزایش تقاضا برای فولاد ضد زنگ یک روند کلیدی در بازار سنگ آهن است. چین و هند از بزرگترین تولیدکنندگان فولاد خام در جهان هستند و بازار سنگ آهن در چین عمدتا به دلیل تحول سریع اقتصاد و زیرساخت آن است. علاوه بر این، افزایش تقاضا از سوی بخش ساختمان و صنایع تولیدی در این کشور‌ها عامل افزایش تقاضا برای سنگ آهن است.

هند نیز به ویژه به دلیل صنعتی شدن سریع این کشور و گسترش صنایع خودروسازی و ساختمانی، بازار سنگ آهن پررونقی دارد. علاوه بر این، عواملی مانند دسترسی آسان به مواد خام و نیروی کار ماهر و مقرون به صرفه باعث رشد بازار در هند خواهد شد.

ارزش صادرات سنگ آهن و کنسانتره در سال ۲۰۲۳ 

استرالیا، برزیل و کانادا در سال ۲۰۲۳ به ترتیب بیش از ۸۹.۹، ۲۷.۳ و ۴.۸ میلیارد دلار صادرات سنگ آهن داشته و به عنوان سه کشور بزرگ صادر کننده سنگ آهن در سال ۲۰۲۳ شناخته می‌شوند. پس از آن، در رتبه‌های بعدی کشور‌های آفریقای جنوبی، چین، اوکراین، هند قرار دارند.

بزرگ‌ترین معدن سنگ آهن جهان نیز با نام Serra Norte Mining Complex، در کشور برزیل قرار دارد. مجتمع معدنی سرا نورته یک معدن سطحی و رو باز واقع در منطقه پارا در برزیل است. این معدن که متعلق به شرکت Vale است در سال ۲۰۲۰ حدود ۱۰۶.۰۹۲ میلیون تن سنگ آهن تولید کرده است و ذخایر این معدن تا سال ۲۰۳۷ قابل استخراج خواهد بود.

تولید، صادرات، واردات و استفاده ظاهری سنگ آهن در سال ۲۰۲۳ 

نسبت و مقدار (میلیاردتن) تولید، صادرات، واردات و استفاده ظاهری جهان در سال ۲۰۲۳
 

۵ کشور بازیگر اصلی در تولید، صادرات، واردات و استفاده ظاهری سنگ آهن
 

نوع فرآیند‌های تولید فولاد در ۱۵ کشور برتر تولید کننده و مناطق جهان در سال ۲۰۲۳ 
 

مقدار تولید جهانی فولاد خام از ۱۹۵۰ الی ۲۰۲۴ 

میزان تقاضای جهانی فولاد با رشد اقتصادی، گسترش ساخت و ساز، رشد صنایعی مانند خودرو و ایجاد زیرساخت‌های جدید ارتباط مستقیم دارد. تولید این محصول در جهان از سال ۱۹۵۰ میلادی تا سال ۲۰۲۳ نزدیک به ده برابر شده است و از ۱۸۹ میلیون تن به ۱,۸۹۲ میلیون تن رسیده است. بنا بر گزارش انجمن جهانی فولاد، تولید فولاد جهان در سال ۲۰۲۳ تولید فولاد خام بدون تغییر نسبت به مدت مشابه سال قبل، به یک میلیارد و ۸۹۲ میلیون تن رسیده است. تولید فولاد ایران نیز در ۲۰۲۳ میلادی به ۳۱ میلیون تن رسیده است. 

بیشتر بخوانید: افت ۱۶ درصدی ارزش صادرات زنجیره آهن و فولاد

پراکندگی جغرافیایی کشور‌های تولیدکننده فولاد خام جهان در سال ۲۰۲۳

بزرگ‌ترین کشور‌های واردکننده و صادرکننده فولاد در سال ۲۰۲۳ 

کشور چین به عنوان بزرگترین صادرکننده فولاد جهان، در سال ۲۰۲۳ بیش از ۹۴ میلیون تن صادرات داشته و در رتبه اول قرار گرفته و کشور‌های ژاپن و کره جنوبی به ترتیب ۳۲.۲ و ۲۷ میلیون تن صادرات در رتبه دوم و سوم قرار گرفته و کشور ایران در بین ۲۰ کشور بزرگ صادر کننده فولاد با ۱۱.۹ میلیون تن صادرات در سال ۲۰۲۳ رتبه یازدهم جهان را به خود اختصاص داده است.

بزرگترین واردکننده فولاد در جهان اتحادیه اروپا بوده و در سال ۲۰۲۳ با بیش از ۳۹ میلیون تن واردات در رتبه اول و کشور‌های آمریکا و آلمان به ترتیب با ۲۶.۴ و ۱۸.۷ میلیون تن واردات در رتبه‌های دوم و سوم قرار گرفته‌اند.

بزرگترین شرکت‌های تولید کننده فولاد در سال ۲۰۲۳ 

در رتبه بندی ۵۰ شرکت برتر جهان شرکت China Baowu با ظرفیت بیش از ۱۳۰ میلیون تن در سال در رتبه اول قرار داشته و در کشور چین حضور دارد و از ۵ شرکت برتر ۳ شرکت متعلق به کشور چین است. کشور ایران شرکت فولاد مبارکه (به همراه زیر مجموعه‌های تولیدی شرکت) در بین ۵۰ شرکت اول جهان در رتبه ۴۲ قرار دارد. 

استفاده ظاهری فولاد سال ۲۰۱۹ و ۲۰۲۳ 

مصرف ظاهری سرانه فولاد سال ۲۰۱۹ و ۲۰۲۳ 

تجارت جهانی فولاد و نسبت صادرات بر اساس محصولات 

داده‌های صادرات محصولات توسط کشورها، شامل تجارت درون اتحادیه اروپا، تجارت بین کشور‌های USMCA و ... بوده و در برگیرنده ۶۲ کشو بالغ بر ۹۵.۵ درصد تجارت جهان می‌شود.

روند قیمت جهانی سنگ آهن و پیش‌بینی آتی (دلار/تن)

روند قیمت بیلت، اسلب و ورق گرم فوب CIS 

روند قیمت الکترود گرافیتی 

الکترود گرافیتی در تولید فولاد با استفاده از روش کوره‌های قوس الکتریکی مورد استفاده قرار می‌گیرد و نقش هدایت الکتریکی بالا، که می‌توانند جریان الکتریکی شدیدی را برای تولید گرما جهت ذوب فلزات فراهم کنند. این فرایند برای تولید فولاد‌های آلیاژی با کیفیت بالا بسیار مؤثر است.

از دلایل عمده تغییرات قیمتی می‌توان به، کمبود عرضه مواد اولیه تولید الکترود، Needle Cock یا همان کک سوزنی اشاره کرد که در انحصار سه کشور آمریکا، ژاپن و آلمان بوده و از دلایل افزایش تقاضا، رو آوردن شرکت‌های پتروشیمی و پالایشگاهی به تولید مواد با ارزش افزوده بالاتر از کک سوزنی بوده است.

روند استخراج سنگ آهن در معادن کشور 

ایران در سال ۱۴۰۲ معادل ۹۰.۵ میلیون سنگ آهن استخراج شده و نسبت به سال گذشته ۱۶ درصد افزایش داشته و در مجموع نیم فصل ابتدای سال ۱۴۰۳، ۴۶.۶ میلیون تن تولید داشته و نسبت به شش ماه ابتدای سال گذشته ۷ درصد رشد داشته است.

مهم‌ترین معادن سنگ آهن ایران در استان‌های خراسان رضوی، یزد و کرمان قرار دارند. در دو استان همدان و بیجار نیز معادن سنگ‌آهن مشغول به استخراج هستند. معدن گل گهر با میزان ذخیره ۱۱۰۰ میلیون تن و سنگان با ذخیره ۱۰۰۰ میلیون تن در صدر بزرگترین معادن سنگ آهن ایران قرار دارند. با توجه به میزان تولید سال ۲۰۲۱، ایران تنها تا ۳۶ سال آینده ذخیره سنگ آهن دارد.

به گزارش سازمان زمین شناسی آمریکا در سال ۲۰۲۱ مجموع ذخایر سنگ آهن جهان ۱۸۰ میلیارد تن است که عمده آن در کشور استرالیا قرار دارد. ذخایر سنگ آهن استرالیا ۵۱ میلیارد تن عنوان شده است. پس از استرالیا، برزیل، روسیه و چین به ترتیب با ۳۴، ۲۵ و ۲۰ میلیارد تن در رتبه‌های دوم تا چهارم قرار دارند.

رشد تولید سنگ آهن استرالیا در ۶ سال اخیر به عنوان بزرگترین دارنده ذخایر قابل استخراج، صفر و در چین و هند ۶ و ۴۴ درصد بود. آمار رشد تولید برزیل و روسیه نیز منفی گزارش شده است.

وضعیت ذخایر و پیش‌بینی عمر معادن سنگ آهن ایران 

ایران با دارا بودن ۳.۵ میلیارد تن ذخایر شناسایی شده آهن در مقام نهم جهان جای گرفته است.

در صورت تولید ۵۵ میلیون تن فولاد خام در افق ۱۴۰۴ و تولید کامل مطابق برنامه واحد‌های فولادی نیاز به استخراج سالیانه ۱۶۷ میلیون تن سنگ آهن می‌باشد.

در افق ۱۴۱۰ بر حسب تولید زنجیره فولاد به میزان ۶۵ الی ۷۰ میلیون تن فولاد نزدیک به ۱۸۵ میلیون تن سنگ آهن نیاز است.

با توجه به شرایط زیر ساختی، برنامه ریزی و توان تجهیزاتی جهت استخراج، امکان تامین بیش از ۱۳۵ میلیون تن استخراج سنگ آهن در کشور وجود ندارد.

پس از افق ۱۴۰۴ در صورتی که سالانه میانگین ۳۵ میلیون تن فولاد میانی تولید شود، معادل ۱۳۵ میلیون تن سنگ آهن مورد نیاز است. با ذخیره معادل ۳.۵ میلیارد تن حدود ۲۳ الی ۲۵ سال بعد از افق ۱۴۰۴ سنگ آهن موجود است.

متوسط عیار سنگ آهن ایران ۴۵ درصد بوده و در مقابل متوسط عیار در جهان ۴۵.۷ درصد می‌باشد.

مشکلات پیش رو، استخراج در عمق، کمبود ماشین آلات معدنی، پایین آمدن عیار سنگ و افزایش گوگرد و ناخالصی ها، افزایش جابجایی بین واحد‌ها به علت کاهش ذخیره بعضی معادن محسوب می‌‎شود.

روند ظرفیت اسمی و تولید واقعی کنسانتره سنگ آهن، گندله و آهن اسفنجی 

روند ظرفیت اسمی، تولید و طرح‌های توسعه کنسانتره سنگ آهن به تفکیک مجتمع‌ها 

ظرفیت اسمی محصولات کنسانتره سنگ آهن ۸۲.۷۷ میلیون تن در سال ۱۴۰۲ است که برای طرح جامع فولاد در افق ۱۴۰۴ با هدف تولید ۵۵ میلیون تن فولاد احتیاج به افزایش ظرفیت‌های تولید کنسانتره سنگ آهن و گندله به ۹۱.۳ میلیون تن برسد و بر اساس اطلاعات موجود در سامانه صنایع بالادستی ایران، ظرفیت ۱۸.۱۵ میلیون تن در حال احداث است.

مقدار تولید کنسانتره سنگ آهن در سال ۱۴۰۲، ۶۴.۲۶ میلیون تن بوه و معادل ۸۷ درصد از ظرفیت اسمی بوده و نسبت به سال گذشته خود بالغ بر ۶ درصد رشد در تولید در مقابل ۱۵.۶ درصد افزایش ظرفیت این صنعت بوده است.

روند ظرفیت اسمی، تولید و طرح‌های توسعه گندله به تفکیک مجتمع‌ها 

ظرفیت اسمی محصول گندله سنگ آهن کل کشور به ترتیب ۶۹.۳۵ میلیون تن در سال ۱۴۰۲ می‌باشد که برای طرح جامع فولاد در افق ۱۴۰۴ با هدف تولید ۵۵ میلیون تن فولاد احتیاج به افزایش ظرفیت تولید گندله سنگ آهن به ۹۱.۳ میلیون تن برسد و طبق اطلاعات منتشر شده در سامانه صنایع بالادستی ایران مجموع ظرفیت در حال احداث به ۲۵.۲۳ میلیون تن است.

مقدار تولید گندله سنگ آهن در سال ۱۴۰۲، ۵۹.۱۲ میلیون تن بوده و نسبت تولید به ظرفیت اسمی ۸۵ درصد بوده که نسبت به سال گذشته خود ۸.۸ درصد افزایش در مقدار تولید داشته در صورتی که مقدار افزایش در ظرفیت اسمی آن تنها ۳ درصد بوده است.

روند ظرفیت اسمی، تولید و طرح‌های توسعه آهن اسفنجی به تفکیک مجتمع‌ها 

در سال ۱۴۰۲، ۳۳.۴ میلیون تن آهن اسفنجی تولید شده و نسبت به سال گذشته خود معادل ۵.۲ درصد رشد داشته و همچنین ظرفیت اسمی نسبت سال گذشته خود ۵.۷ درصد افزایش داشته است.

افزایش ظرفیت در جهت تولید هدف ۵۵ میلیون تن فولاد ۶۲.۷ میلیون تن آهن اسفنجی نیاز بوده که بر اساس اطلاعات منتشر شده در سامانه صنایع بالادستی ایران مجموع ظرفیت در حال احداث به ۲۴.۶۷ میلیون تن است.

روند تولید کنسانتره و گندله سنگ آهن شرکت‌های بازار سرمایه 

در فصل دوم سال ۱۴۰۳ مجموع مقدار تولید ۴ شرکت تولید کننده کنسانتره سنگ آهن ۶.۹ میلیون تن بوده و نسبت به فصل گذشته خود ۲۰ درصد کاهش و نسبت به فصل مشابه سال گذشته خود ۸ درصد کاهش تولید را نشان می‌دهد که در بین شرکت ها، شرکت معدنی صنعتی گل گهر به ترتیب با کاهش ۳۷ و ۱۷ درصدی بیشترین اثر را در صنعت داشته شرکت سنگ آهن گهر زمین با افزایش به ترتیب با افزایش ۱ و ۶ درصدی اثر مثبت بر صنعت را از خود نشان داده و عمده دلیل کاهش تولید در فصل تابستان در این صنعت قطعی برق بوده است.

مقدار مجموع تولید گندله سنگ آهن در فصل تابستان ۱۴۰۳ برای ۴ شرکت، ۵.۳ میلیون تن بوده و نسبت به فصل گذشته خود و فصل مشابه سال گذشته به ترتیب با کاهش ۱۴ و ۳ درصدی همراه بوده که در بین این شرکت ها، شرکت چادرملو به ترتیب با کاهش ۴۷ و ۳۷ درصد بیشترین تاثیر منفی و شرکت صبانور به ترتیب با افزایش ۷ و ۳۵ درصدی تاثیر مثبت بر مقدار تولید را داشته است.

روند فروش کنسانتره و گندله سنگ آهن شرکت‌های بازار سرمایه 

در فصل دوم سال ۱۴۰۳، مجموع ۱.۹ میلیون تن فروش کنسانتره در مجموع ۴ شرکت صنعت سنگ آهن بوده که نسبت به فصل گذشته و فصل مشابه در سال گذشته به ترتیب با کاهش ۱۳ و ۲۷ درصدی روبه رو بوده و بیشترین تاثیر نسبت به فصل مشابه سال گذشته را معدنی و صنعتی گل گهر با کاهش ۸۶ درصدی رو‌به‌رو بوده است.

فروش گندله صنعت سنگ آهن در تابستان ۱۴۰۳، ۵.۵ میلیون تن بوده که نسبت به فصل گذشته خود و فصل مشابه سال گذشته به ترتیب ۲۵ و ۹ درصد افزایش داشته و بیشترین تاثیر را در فصل تابستان نسبت به فصل مشابه سال گذشته را معدنی و صنعتی گل گهر با افزایش ۳۲ درصدی و بیشترین تاثیر منفی را چادرملو با کاهش ۷۸ درصدی داشته‌اند.

روند قیمت شمش فولاد و نسبت‌های زنجیره سنگ آهن 

روند قیمت شمش فولاد از میانگین وزنی نرخ داخلی و صادراتی شمش بیلت/بلوم فولاد خوزستان بر دلار نیما محاسبه شده که نسبت به فصل مشابه سال گذشته خود ۱۲.۵ درصد کاهش را تجربه کرده است.

مبلغ فروش صنعت و شرکت‌های زنجیره سنگ آهن 

در تابستان ۱۴۰۳، مجموع مبلغ فروش صنعت ۴۴.۵ همت معادل ۱ میلیارد دلار بوده که نسبت به فصل مشابه سال گذشته با ۱۲.۵ درصد کاهش همراه بوده و به صورت ریالی، نسبت به فصل گذشته و فصل مشابه سال گذشته خود به صورت ریالی به ترتیب به ترتیب ۶ و ۴ درصد افزایش داشته که این افزایش مبلغ فروش ناشی از افزایش فروش گندله در صنعت بوده که در مقدار فروش نسبت به فصل مشابه سال گذشته با ۹ درصد افزایش و در نرخ با ۱۷ درصد افزایش همراه بوده است.

بهای تمام شده صنعت سنگ آهن 

بهای تمام شده تولید در شرکت‌های زنجیره سنگ آهن از سهم بیشتری از سربار تشکیل شده و میانگین سهم سربار ۴ شرکت مورد بررسی ۵۰ درصد بوده که البته شرکت‌های معدنی و صنعتی گل گهر و چادرملو به دلیل بالا بودن نسبت مواد مستقیم در بهای تمام شده و خرید مواد اولیه نسبت سربار پایین‌تر از میانگین وزنی صنعت داشته‌اند. 

شرکت چادر ملو به دلیل دارا بودن زنجیره فولاد و تولید آهن اسفنجی و شمش فولاد دارای هزینه انرژی بیشتری نسبت به میانگین صنعت بوده و شرکت صنعتی معدنی کگ گهر به دلیل بالا بودن سایر هزینه‌ها به علت هزینه های، پیمانکاری، حق انتفاع و بیمه اموال است.

حاشیه سود ناخالص و سود ناخالص دلاری صنعت 

در تابستان ۱۴۰۳، سود ناخالص صنعت ۲۹۳ میلیون دلار بوده که نسبت به فصل گذشته خود و فصل مشابه سال گذشته به ترتیب با کاهش ۸ و افزایش ۲۰ درصدی همراه بوده و حاشیه سود صنعت از تابستان ۱۴۰۲، ۲۲ درصد به ۲۹ درصد در ۱۴۰۳ افزایش داشته است.

روند تولید آهن اسفنجی ۴ شرکت بازار سرمایه 

در مقدار تولید صنعت (مجموع ۴ شرکت محاسبه شده به دلیل تداوم اطلاعات) در فصل تابستان ۱۴۰۳، درمجموع ۱.۸ میلیون تن بوده و نسبت به فصل گذشته خود و فصل مشابه سال گذشته به ترتیب با کاهش ۳۳ و ۸ درصدی همراه بوده و عمده دلیل آن اثر قطعی‌های برق بوده و کاهش تولید در فصول سرد سال به دلیل قطعی‌های گاز خوراک صنعت بوده و با توجه به ادامه ناترازی گاز در زمستان و قطعی برق، می‌توان شاهد کاهش تولید در سال‌های آتی خواهیم بود.

بیشترین اثر کاهش تولید صنعت را نسبت به فصل گذشته، شرکت فولاد خوزستان به ۴۱ درصد کاهش به ثبت رسانده و نسبت به فصل مشابه سال گذشته خود ۵ درصد افزایش داشته که به دلیل بهره برداری از طرح توسعه زمزم ۳ با ظرفیت اسمی ۱، ۷۶۰ میلیون تن در سال است.

آمار تجمعی تولید فولاد ایران و ظرفیت‌های تولید و در حال احداث 

ظرفیت اسمی فولاد سازی کشور با روش کوره قوس و القایی تا به امروز ۴۲.۳۱ و کوره کنورتور ۵.۳ میلیون تن بوده و در مجموع ۴۷.۶۱ میلیون تن ظرفیت اسمی تولید بوده و طرح‌های در دست اجرا ۱۲.۸۷ میلیون تن است.

بر اساس آخرین گزارش ایمیدرو، میزان تولید فولاد خام کشور طی سال ۱۴۰۲ برابر با ۲۳.۴ میلیون تن بوده است که نسبت به سال قبل ۱ درصد افزایش داشته است. مقدار تولید محصولات فولادی (شامل ورق، تیرآهن، میلگرد و ...) نیز ۱۵.۴ میلیون تن بوده است که نسبت به سال قبل با افزایش ۶ درصدی همراه بوده است. در نیم سال اول ۱۴۰۳ نیز به ترتیب بالغ بر ۱۰.۷ و ۷.۷ میلیون تن فولاد خام و محصولات فولادی در کشور تولید شده است.

روند تولید اسلب و بیلت/ بلوم شرکت‌های بازار سرمایه 

در مقدار تولید شمش فولادی در فصل تابستان ۱۴۰۳، مجموع تولید بیلت/بلوم و اسلب ۱، ۵۶۹ هزار تن بوده که نسبت به فصل گذشته و فصل مشابه سال گذشته به ترتیب با ۵۴ و ۲۹ درصد کاهش همراه بوده است. 
 

روند نرخ بیلت/بلوم و نسبت‌های زنجیره فولاد به شمش 

روند فروش صادراتی شرکت‌های صنعت فولاد 

در فصل تابستان ۱۴۰۳، مبلغ دلاری فروش صادراتی صنعت فولاد به ۳۵۲ میلیون دلار بوده که نسبت به فصل گذشته خود و فصل مشابه سال گذشته به ترتیب افزایش ۲۵ و کاهش ۳۷ درصدی بوده که اثر کاهش نرخ نسبت به فصل مشابه سال گذشته تنها ۱۳ درصد کاهش را نشان می‌دهد.

روند حاشیه سود ناخالص صنعت و شرکت‌های فولادی بازار سرمایه 

روند حاشیه سود ناخالص صنعت از سال ۱۴۰۰ تاکنون نزولی بوده که در فصول مختلف سال با توجه به تغییرات نرخ محصول، بهای تمام شده و هزینه‌های سربار متفاوت بوده که در این بین شرکت فولاد مبارکه اصفهان به دلیل تکمیل زنجیره محصول به ورق رنگی و گالوانیزه بیشترین حاشیه سود نسبت به میانگین وزنی صنعت داشته و با توجه به تکمیل زنجیره به معدن می‌تواند باعث افزایش بیشتر حاشیه سود نسبت به میانگین نیز شود.

در بین شرکت‌های تولید کننده فولاد، شرکت ذوب آهن اصفهان به دلیل استفاده از تکنولوژی کوره بلند و استفاده از ذغال سنگ کک شو در فرآیند حاشیه شود میانگین شرکت نسبت به صنعت در پایین‌ترین حالت خود و بعضا منفی بوده است.

گردآورنده: گروه مالی مهرگان